Rối loạn hành vi ở trẻ: Đừng nhầm lẫn với sự bướng bỉnh thông thường!
Thời gian gần đây, BrainCare thường xuyên tiếp nhận rất nhiều ca trẻ có hành vi chống đối và đập phá đồ đạc, thậm chí là cả các đồ vật có giá trị lớn. Một trường hợp từng đến trị liệu tại BrainCare được cha mẹ chia sẻ lại: “Thằng bé hất tung Tivi xuống sàn nhà vì không thể kiểm soát được cơn tức giận của mình. Khi đến lớp, cô giáo hay phàn nàn con còn hay bắt nạt, đánh bạn bè.”
Việc trẻ hiếu động, trêu chọc người khác hoặc dễ nổi nóng là điều bình thường, tuy nhiên, nếu hành vi của con xảy ra thường xuyên, liên tục thì đây có thể là dấu hiệu các rối loạn về hành vi của trẻ. Rối loạn hành vi ở trẻ em và vị thành niên là một loại rối loạn nguy hiểm có thể khiến trẻ gặp rắc rối với các mối quan hệ xã hội, dễ sa vào các tệ nạn hoặc vi phạm pháp luật. Trên thực tế, rất nhiều cha mẹ lầm tưởng việc con ương bướng, chống đối là tính cách thông thường của trẻ nhỏ, thậm chí một số phụ huynh còn nghĩ con “cá tính” hoặc “mạnh mẽ”, nên rối loạn hành vi thường không được quan tâm đúng mực như các nhóm rối loạn khác. Do đó, nếu cha mẹ nhận thấy con có những biểu hiện hành vi vượt qua chuẩn mực ranh giới của xã hội, cha mẹ cần cho con đi tham vấn ngay để nhận diện vấn đề và can thiệp kịp thời, cha mẹ nhé!
Thống kê đáng suy ngẫm: Khi hệ quả của rối loạn hành vi không dừng lại ở lớp học
Mặc dù vẫn chưa có một thống kê chính thức nào về tình trạng rối loạn hành vi của trẻ em và vị thành niên tại Việt Nam, nhưng thực tiễn đang cho thấy tỷ lệ tội phạm trẻ hóa ngày càng được gia tăng. Theo thống kê sơ bộ tại Việt Nam, trung bình mỗi năm có đến khoảng 13.000 thanh thiếu niên vi phạm pháp luật. Trong đó:
- Trẻ dưới 14 tuổi có nguy cơ phạm tội lên đến 5,2%
- Trẻ từ 14 đến 16 tuổi rơi vào khoảng 24,5%Đặc biệt, 70,3% thuộc về nhóm trẻ từ 16 đến 18 tuổi.
-
Mặc dù đây không phải là con số trực tiếp đề cập đến rối loạn hành vi, nhưng là con số đề cập trực tiếp đến hệ quả của rối loạn hành vi nếu không được can thiệp kịp thời. Tất nhiên, không phải đứa trẻ nào gặp rối loạn hành vi đều có nguy cơ trở thành tội phạm, nhưng nhiều nghiên cứu đã chứng minh mối liên hệ chặt chẽ giữa các rối loạn về hành vi thời thơ âu và nguy cơ phạm pháp khi trưởng thành.
Giới thiệu chung về nhóm các rối loạn hành vi
Các rối loạn về hành vi (gọi tắt là rối loạn hành vi) là một nhóm rối loạn khiến người gặp phải thường mất kiểm soát bản thân, có hành vi hung hãn và gây tổn hại đến người khác bằng ngôn từ hoặc bạo lực. Thậm chí, một đặc trưng tiêu biểu của các rối loạn hành vi là người bệnh thường có xu hướng phá vỡ các quy tắc, luật lệ. Do đó, nếu không can thiệp kịp và điều trị kịp thời, người gặp phải các rối loạn về hành vi có nguy cơ trở thành tội phạm rất cao.
Theo tài liệu DSM-V (Cẩm nang chẩn Đoán và Thống kê các Rối loạn Tâm thần, Phiên bản thứ 5 của Hoa Kỳ). Các rối loạn về hành vi còn được phân chia thành 3 nhóm rối loạn khác nhau, bao gồm:
[1] Rối loạn thách thức chống đối (Oppositional Defiant Disorders)
[2] Rối loạn bùng phát giai đoạn (Intermittent Explosive Disorder)
[3] Rối loạn hành vi (conduct disorder) (Một số tài liệu nghiên cứu sẽ gọi đây là rối loạn cư xử để không bị nhầm lẫn với thuật ngữ các rối loạn về hành vi – là tổng hợp một nhóm các rối loạn trên)
Bài viết chủ yếu tập trung đề cập và phân tích các biểu hiện của rối loạn thách thức chống đối (ODD) và rối loạn hành vi (CD). Vì đây là hai nhóm rối loạn hành vi phổ biến và đặc trưng nhất được ghi nhận đến thăm khám tại BrainCare nói riêng và Việt Nam nói chung.
Nguyên nhân dẫn đến tình trạng rối loạn hành vi ở trẻ
Nguyên nhân đến từ môi trường trải nghiệm sống của trẻ
Hiện tại, các nhà nghiên cứu vẫn chưa xác định cụ thể, chính xác nguyên nhân dẫn đến rối loạn hành vi của trẻ. Tuy nhiên, một số nghiên cứu chỉ ra rằng môi trường trẻ sinh sống và tiếp nhận giáo dục đóng một vai trò đáng kể nhất định trong việc điều chỉnh và định hướng hành vi trong con. Do đó, nếu trẻ sống trong một môi trường không lành mạnh hoặc cha mẹ giáo dục chưa đúng cách, con nhiều khả năng gặp phải các rối loạn về hành vi.
Thứ nhất, nếu trẻ sống trong một môi trường thường xuyên xảy ra xung đột và cãi vã, trẻ sẽ vô thức chuẩn mực hóa hành vi bạo lực là bình thường và cần thiết trong cuộc sống hàng ngày. Lúc này, trong suy nghĩ của trẻ, bạo lực là luật lệ. Không những vậy, nếu trẻ sống trong một môi trường quá tiêu cực như cha mẹ phản bội lẫn nhau hoặc bị bạo hành, lạm dụng, trẻ sẽ nghĩ rằng chỉ có bạo lực, chống đối là con đường duy nhất giúp trẻ sinh tồn trong một thế giới tồi tệ, khắc nghiệt
Thứ hai, trong quá trình trẻ lớn lên, nếu cha mẹ không nhất quán về phương pháp giáo dục, trẻ cũng gặp phải nguy cơ rối loạn về hành vi rất cao. Ví dụ, khi con phạm một lỗi sai nghiêm trọng, cha mẹ sẽ xử phạt con nghiêm. Tuy nhiên, đứng trước hình phạt trên, nhiều trẻ sẽ cãi lại và chống đối cha mẹ để bảo vệ mình. Lúc này đây, nếu không kiên trì thực thi các quy tắc đã được đặt ra mà lựa chọn nhượng bộ con, cha mẹ đã vô tình hình thành trong con những tư duy sai lệch: Chỉ cần con chống đối và ăn vạ thì cha mẹ sẽ phải làm theo mong muốn của mình. Trong một số trường hợp khác, cha mẹ sử dụng những luật lệ trừng phạt con không đúng cách. Trong một ca tiếp nhận trẻ có rối loạn hành vi, chuyên gia BrainCare đã bàng hoàng chứng kiến người mẹ tát con một cách đau đớn vì trẻ nói những điều thật sự trong lòng mình. Cha mẹ luôn khuyến khích con nói sự thật, nhưng khi sự thật được nói ra mà không phù hợp với mong muốn, suy nghĩ của mình, cha mẹ lại sử dụng bạo lực để “dạy dỗ” con. Điều này khiến con dễ có hành vi gian dối và không trung thực – một dấu hiệu đặc trưng khác của rối loạn hành vi.
Nguyên nhân sinh học và di truyền
Theo MSD – Sổ tay y khoa uy tín hàng đầu thế giới, nếu trẻ sinh ra một gia đình mà có cha mẹ từng có chẩn đoán là gặp phải rối loạn cảm xúc – hành vi, rối loạn sử dụng chất hoặc các rối loạn tâm thần khác, trẻ có nguy cơ gặp phải rối loạn hành vi cao hơn so với bình thường.
Một nghiên cứu khác cho thấy testosterone – một hormone sinh dục nam có mối liên hệ nhất định với hành vi hung hăng và thống trị. Cần phải lưu ý rằng, testosterone không phải là yếu tố quyết định việc trẻ có rối loạn hành vi hay không mà còn phụ thuộc rất nhiều vào môi trường giáo dục. Nói cách khác, testosterone sẽ khuếch đại những hành vi sẵn có, mà không phải là nguyên nhân tạo ra tính hung hăng, bạo loạn của trẻ. Và các hành vi sẵn có này có thể được hình thành bởi môi trường mà trẻ đang sống. Vì vậy, nếu trẻ em nam có nồng độ hormone testosterone cao nhưng sống trong một môi trường giáo dục lành mạnh, trẻ có thể trở thành nhà lãnh đạo hoặc thủ lĩnh. Ngược lại, trẻ có nồng độ testosterone cao sống trong môi trường tiêu cực sẽ dễ sa ngã vào các hành vi gây gổ, tệ nạn, vi phạm pháp luật hơn so với các trẻ khác cùng hoàn cảnh.
Ngoài ra, theo nhận định của Cleveland Clinic – một trung tâm y tế hàng đầu thế giới tại Hoa Kỳ, các tổn thương về não bộ hoặc hệ thống thần kinh cũng có thể được xem là nguyên nhân dẫn đến các rối loạn về hành vi ở trẻ em và vị thành niên. Ví dụ, nếu trẻ bị tổn thương ở vùng thùy trán – cơ quan kiểm soát hành vi, cảm xúc và suy luận, trẻ có thể có hành vi xung đột do thùy trán đang có vấn đề. Hiểu cách khác, trẻ có thể không cố ý gây hấn hoặc chống đối, mà đơn giản là não bộ của trẻ chưa hoặc không thể điều chỉnh được cảm xúc, hành vi như bình thường.
Rối loạn thách thức chống đối
Khái niệm về rối loạn thách thức chống đối
Theo MSD, rối loạn thách thức chống đối (ODD) là tình trạng mà trẻ thường xuyên có hành vi chống đối, thách thức hoặc cãi lời cha mẹ. Đặc biệt, những người đưa ra chỉ dẫn, mệnh lệnh cho trẻ (như giáo viên,…) thường là đối tượng của các hành vi thách thức, chống đối của nhóm trẻ ODD.
Dấu hiệu của trẻ có rối loạn thách thức chống đối
Để xác định trẻ có gặp phải rối loạn thách thức chống đối hay không, DSM-V đã hướng dẫn việc chẩn đoán như sau:
- Trẻ thường xuyên tức giận, cáu kỉnh hoặc dễ mất bình tĩnh.
- Trẻ thường xuyên cãi nhau với người có thẩm quyền cao hơn trẻ. Do đó, trẻ thường chủ động chống đối hoặc từ chối tuân theo các yêu cầu từ người lớn hoặc luật lệ được đặt đặt.
- Không những vậy, trẻ cũng thường cố ý gây khó chịu cho người khác và thường đổ lỗi cho người khác khi phạm sai lầm.
- Trẻ có biểu hiện hằn học hoặc hận thù ít nhất 2 lần trong 6 tháng.
Ngoài ra, DSM-V cũng lưu ý các hành vi trên phải kéo dài ít nhất 6 tháng và phải thực hiện với ít nhất 1 người không phải là anh chị em ruột
Rối loạn cư xử
Khái niệm về rối loạn cư xử
Theo MSD, rối loạn hành vi (hay còn được gọi là rối loạn cư xử – conduct disorder) là tình trạng mà trẻ thường xuyên vi phạm các nguyên tắc được đặt ra, cũng như có các hành vi gây tổn hại đến tinh thần, thân thể của người khác. Bên cạnh đó, Trường Đại học Y Yale, Hoa Kỳ còn ghi nhận, một đặc điểm tiêu biểu của trẻ gặp phải rối loạn hành vi là con thường không cảm thấy tội lỗi hoặc tự dằn vặt bản thân khi làm những điều sai trái.
Dấu hiệu của rối loạn cư xử
Theo DSM-V, dấu hiệu rối loạn cư xử của trẻ thường được chia thành 4 nhóm hành vi cốt lõi, bao gồm: [1] Xâm hại đến sức khỏe, tinh thần của người khác hoặc làm tổn thương động vật; [2] Phá hoại tài sản; [3] Gian dối, lừa gạt hoặc trộm cắp và [4] Vi phạm quy tắc nghiêm trọng.
Xâm hại đến sức khỏe, tinh thần của người khác hoặc làm tổn thương động vật
- Trẻ bắt nạt người khác hoặc có hành vi trêu chọc ác ý
Trẻ thường xuyên đánh nhau, thậm chí còn có thể sử dụng vũ khí gây sát thương - Trẻ có hành vi chửi bới hoặc đe dọa.
- Trẻ đổ lỗi cho người khác về hành động của mình.
- Trẻ có thể làm tổn thương động vật.
Phá hoại tài sản
- Trẻ có thể có ý định phóng hỏa.
- Trẻ vẽ bậy, đập phá, hủy hoại đồ đạc trong nhà hoặc của người khác
Gian dối, lừa gạt hoặc trộm cắp
- Trẻ có hành vi nói dối để được lợi hoặc trốn tránh trách nhiệm.
- Trẻ có hành vi trộm cắp.
- Trẻ có hành động đột nhập vào nhà ở, khu vực thuộc quyền sở hữu của người khác mà không có sự cho phép
Vi phạm quy tắc nghiêm trọng
- Trẻ thường xuyên phá vỡ nội quy mà không rõ lý do
- Trẻ muốn bỏ học hoặc thường xuyên có hành vi trốn học.
- Trẻ cũng thường xuyên bỏ nhà đi.
- Trẻ liên tục chống đối mọi quy định của cha mẹ.
Hậu quả nghiêm trọng của việc không can thiệp kịp thời
Nếu không được can thiệp và trị liệu kịp thời các rối loạn về hành vi, trẻ rất dễ hình thành tính cách nguy hiểm và có xu hướng bạo lực. Nghiên cứu của Viện Công nghệ Rochester, Hoa Kỳ cho thấy nhóm trẻ có các rối loạn cảm xúc và hành vi có nguy cơ phạm tội rất cao. Thậm chí, rối loạn hành vi có thể tiến triển thành rối loạn nhân cách chống đối xã hội (Antisocial Personality Disorder – ASPD) – một rối loạn nghiêm trọng thường xuất hiện ở người trưởng thành có hành vi phạm pháp.
Bên cạnh đó, việc không được can thiệp, trị liệu rối loạn hành vi của trẻ kịp thời trong giai đoạn trẻ phát triển cũng đặt trẻ trước những nguy cơ gặp phải các rối loạn khác như rối loạn lưỡng cực, rối loạn lo âu hoặc nghiện chất kích thích. Điều này giải thích vì sao, những người trưởng thành khi còn trẻ gặp các vấn đề về rối loạn cảm xúc – hành vi nói chung, thường tìm đến chất kích thích để quên đi những khó khăn tâm lý (cảm thấy lo lắng, mệt mỏi, nóng giận, không kiểm soát được bản thân v.v…) từ các nhóm rối loạn.
Ngoài ra, trên phương diện đời sống xã hội, trẻ gặp phải các rối loạn về hành vi thường bị cộng đồng xã hội tẩy chay, kỳ thị, phân biệt và xa lánh. Điều này ảnh hưởng nghiêm trọng đến tiến trình hình thành nhân cách trong trẻ, cũng như ngăn chặn khả năng hòa nhập xã hội trong tương lai.
BrainCare luôn sẵn sàng đồng hành cùng cha mẹ
Nếu cha mẹ đang lo lắng về hành vi chống đối, thách thức của con, đừng vội trách con hư vì có thể, con đang gặp phải rối loạn hành vi. Hãy tìm kiếm sự hỗ trợ chuyên môn từ các chuyên gia tâm lý nếu cha mẹ nhận thấy con có các biểu hiện như BrainCare nêu trên. Với đội ngũ chuyên gia gồm các Tiến sĩ, Thạc sĩ Tâm lý Giáo dục giàu kinh nghiệm, BrainCare là đơn vị đánh giá, tham vấn, trị liệu tâm lý uy tín hàng đầu Việt Nam. Tại BrainCare, đội ngũ chuyên gia của chúng tôi luôn sẵn sàng đồng hành, giúp con tháo gỡ những khúc mắc sâu bên trong và từng bước hồi phục một cách tích cực, an toàn.
“Cùng BrainCare thấu hiểu con,
Cùng con trở lại, cùng con bình an
Đánh giá trị liệu tại BrainCare
Chúng tôi có đội ngũ chuyên gia tâm lý, bác sĩ nhiều năm kinh nghiệm đánh giá, tham vấn, trị liệu, chẩn đoán uy tín, mang đến lợi ích cho khách hàng.
Braincare hướng tới trở thành một trong những đơn vị dẫn đầu về lĩnh vực chăm sóc sức khoẻ tinh thần tại Việt Nam, làm thay đổi thói quen và nhận thức của người Việt Nam trong việc chú trọng sức khoẻ tinh thần và tìm kiếm sự trợ giúp khi cần thiết. Braincare “Vì cộng đồng hạnh phúc từng giây”.
